Afbeelding

Oerend Smart | Geen individu, maar intervidu

Opinie

“We kunnen een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt,” aldus Albert Einstein. Wij denken in de begrippen die ons van kinds af aan zijn aangereikt. Zijn onze huidige begrippen dan wel geschikt om de problemen van nu mee op te lossen? Filosoof (of naar eigen zeggen: ecosoof) Henk Oosterling denkt van niet. Zo moeten we volgens hem het woord ‘individu’ bij het grofvuil zetten.

“Woorden zijn heel belangrijk. Ze bepalen hoe we de wereld begrijpen,” aldus de Rotterdamse filosoof. Neem het woord ‘individu’: de visie van de mens als als losstaand, autonoom wezen, heeft ons - naast allerlei verworvenheden - vandaag de dag behoorlijk in de problemen gebracht. Losgezongen van het ecosysteem waar wij als mens onderdeel van uitmaken, hebben wij het ecosysteem zozeer in de war geschopt dat we nu het ultieme gevolg krijgen opgediend: klimaatverandering.

“De basis van ons bestaan is niet het individu, maar een relatie.” We zouden het woord ‘individu’ daarom volgens Oosterling moeten verruilen voor ‘intervidu’: het kenmerkende van ons menszijn is niet dat we losstaan van elkaar, maar dat we verbonden zijn met elkaar in netwerken. De mens staat tussen (inter) andere mensen en zijn omgeving. Vroeger was de schaal van dit ‘tussen’ misschien nog relatief beperkt, maar in onze huidige geglobaliseerde en technologische wereld is deze relatie steeds groter geworden. Met de keuze die jij maakt in de winkel of de supermarkt verbind jij je bijvoorbeeld aan de maker in een lagelonenland.

We maken de wereld natuurlijk niet alleen beter met nieuwe woorden. Het komt erop aan deze visie als mens te gaan voorleven. Oosterling is niet het type filosoof dat zich ophoudt in een ivoren toren. Hij is een ‘doendenker’: hij staat met zijn kritische denken graag met beide poten in de klei. En hoe kan het ook anders als je naar zijn levensloop kijkt? Als jongetje groeide hij op in het kansarme Rotterdam Feyenoord en ontwikkelde zich uiteindelijk tot professor in de Filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Filosofie is voor Oosterling niets abstracts, maar een kritische manier van denken vertaald in een bijbehorende manier van leven. Een kwestie van mentaliteit dus. In de meest kansarme wijken van Nederland - Rotterdam Zuid - startte hij het project Rotterdam Vakmanstad waar hij samen met basisscholen, middelbare scholen, MBO’s, hogeschool en universiteit zijn filosofie van de mens als intervidu centraal stelde.

Het lesprogramma leidt leerlingen op tot ecowijsheid: met gezamenlijk koken en tuinieren leren ze bijvoorbeeld dat zij voor hun voedselvoorziening niet autonoom, maar afhankelijk zijn van elkaar en de omgeving. Van de boer en van de seizoenen. Essentieel is dat de kinderen en studenten niet alleen leren doordat ze kennis krijgen aangereikt, maar ook (en misschien wel vooral) doordat ze fysiek aan de slag gaan met elkaar. De centrale les? Jij bent een knooppunt in een breed netwerk. Jouw persoonlijke keuzes hebben invloed op dat netwerk en doen er dus toe.

Denken combineren met doen. Dat zouden meer mensen moeten doen.

Sylvia Heijnen is oprichter van de Koppelkerk - vrijplaats voor kunst en cultuur in Bredevoort

Advertenties doorgeplaatst vanuit de krant