Stabat Mater weer in Catharinakerk

DOETINCHEM – Giovanni Battista Pergolesi componeerde in 1736 zijn Stabat Mater. De tekst gaat over de moeder van Jezus, die met al haar verdriet bij het kruis staat waaraan haar zoon lijdt en sterft. In de Catharinakerk in Doetinchem wordt Pergolesi’s werk op Stille Zaterdag weer uitgevoerd.

Door Josée Gruwel

“Eigenlijk was de uitvoering van Pergolesi’s Stabat Mater op Stille Zaterdag langzaamaan een traditie aan het worden in de Catharinakerk”, vertelt zangeres Elske te Lindert, die bij de uitvoering de sopraanpartij vertolkt. “Zo’n vier keer hebben we het werk op paaszaterdag uitgevoerd, in 2019 voor het laatst, erna kwam Covid-19. In de afgelopen twee jaar hebben we het Stabat Mater van Franz Lachner gestreamd, om in coronatijd kosten te besparen.

Gedicht
Het middeleeuws-Latijnse gedicht Stabat Mater hoort tot de meest iconische gedichten over de Moeder Gods. Het vertelt over Maria die op Goede Vrijdag diep bedroefd aan de voet van het kruis staat tijdens het lijden en sterven van haar zoon Jezus. De tekst begint met het overbekende ‘Stabat mater dolorosa’ ofwel ‘Vol smart stond de moeder…’
Deskundigen beweren dat het gedicht rond het jaar 1300 is ontstaan bij de paters Franciscanen in Italië. In de eerste helft van de zestiende eeuw was het gebruikelijk om het Stabat Mater op speciale dagen, bijvoorbeeld op 15 september, de dag van de Zeven Smarten van Maria, tijdens de mis te zingen. Rond 1550 werd het bij het Concilie van Trente uit het liturgisch repertoire geschrapt, omdat het te profaan was. Paus Benedictus XIII stond sinds 1727 toe dat het gedicht weer officieel tot de katholieke misgezangen van het feest van Onze Lieve Vrouw van Smarten werd gezongen en daarnaast werd het sindsdien gebruikt als onderdeel van de veertien statiën van de kruisgang in de Goede Week.

Diepe melancholie
Pergolesi (1710-1736) kreeg terwijl hij in Napels in dienst was bij de hertog van Maddaloni het verzoek van een plaatselijke broederschap om voor uitvoeringen in de lijdenstijd op de tekst van Stabat Mater nieuwe muziek te componeren, ter vervanging van het Stabat Mater van Alessandro Scarlatti dat tot dan toe werd gebruikt maar niet meer zo beviel. Het werd een van Pergoli’s laatste werken, dat hij naar alle waarschijnlijkheid op zijn sterfbed in het franciscaner klooster van Pozzuoli, op 26-jarige leeftijd voltooide. Het werk werd na zijn dood direct volop bewonderd en vond snel zijn weg door Europa. Het werd wereldberoemd, is een hoogtepunt in de Latijnse kerkmuziek. Filosoof Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) noemde het openingsdeel ‘het meest volmaakte en ontroerende duet dat ooit uit de pen van een componist is gevloeid.’ Muziekkenner Frits Vliegenthart schreef in januari 2021 in Preludium, een maandblad voor liefhebbers van klassieke muziek: “De hoofdtoonsoort f-klein geldt in de Barok als een uitdrukking van diepe melancholie, die bij de toehoorder een huivering kan opwekken. Inderdaad biedt het openingsduet ‘Stabat mater dolorosa’ meteen al een kippenvelmoment wanneer de inzetten van de zangstemmen op een f en een g tegen elkaar aan schuren.” 

Voor iedereen
In de Catharinakerk wordt het werk uitgevoerd door sopraan Elske te Lindert, alt Eske Tibben, een strijkkwartet bestaande uit Melanie Jansen, Anke Foede, Peter van Praagh en Agaath Kooistra. Liga Vilmane bespeelt het kistorgel. Te Lindert: “Het verhaal en de muziek zijn zo krachtig, pijnlijk en pakkend. Als ik de sopraanpartij zing, dan voel ik wat de moeder voelt, dan ben ik haar of sta bij haar. ” De zangeres is blij dat er weer een live uitvoering is. “De echte kunstvorm is toch de live uitvoering, waarbij er een wisselwerking is tussen uitvoerenden en publiek. Als luisteraar kun je de zindering van de geluidsgolven in de kerk voelen. Dat geeft zo’n meerwaarde.”
Te Lindert geeft aan dat Stille Zaterdag ook een mooie dag is voor de uitvoering. “Het is een dag van bezinning, waarbij je meegenomen wordt in het lijdensverhaal, dat eindigt in het paradijs. Na het totaal desolate moment van de dood ervaar je dat de dood toch niet het laatste woord heeft.” Te Lindert leest het lijdensverhaal graag als mythe. “Als je dat doet dan kan iedereen, en niet alleen een gelovige, ernaar luisteren.” Ze vertelt over musicus Mike Boddé: “Hij componeerde een mis voor mensen die niet gelovig zijn, maar wel ‘hopig’ (in tegenstelling tot wanhopig). Een toepasselijk woordje, ‘hopig’, dat ook past bij het Stabat Mater, want tekst en muziek geven troost en hoop.”

Tijdens de Andacht Pergolesi’s Stabat Mater wordt op zaterdag 16 april vanaf 16.30 uur tijdens de Andacht in de Catharinakerk op het Simonsplein in Doetinchem uitgevoerd. De entree is gratis, een vrije gift na afloop wordt enorm gewaardeerd. Tijdens de Andacht is Henk Makkinga de liturg.