Goodgoan

‘Goodgaon’, zie ik in grote letters in mijn krant. Het gaat over de nieuwe lesmethode Plat veur potwottels. Voor als u geen Achterhoeks kent; plat voor peuters. Plat is eigenlijk een populaire aanduiding voor volkstaal, of plaatselijk dialect. Zo kun je vind ik plat Amsterdams spreken, maar dat is toch wat anders dan het Achterhoekse dialect. We spreken hier van oudsher een variant van het Nedersaksisch, In oktober 2018 is het Nedersaksisch als officiële taal erkend. Niets plat aan dus, al zeggen wij zelf: A’j plat kunt praoten, mo’j ‘t nie laoten. Komt omdat ons dialect vroeger als plat praten werd gezien ten opzichte van het ABN. 

De eerste Achterhoeker die ons dialect gebruikte was dichter A.C.W. Staring. Het naar hem vernoemde Staringinstituut brengt o.a. woordenboeken uit aan de hand van thema’s als; de Mens, de Weerld, ’t Huus etc. Het zijn bijzondere woordenboeken omdat de woorden in zinnen worden geplaatst. Zo maar een voorbeeld om aan te geven dat Achterhoeks nogal verschilt per regio en plaats is het woord ‘binnenraam’. Daarvan worden maar liefst zestien verschillende schrijfwijzen gegeven met achter elke wijze de plaats (met een landkaartje) waar die wordt gebruikt. Best lastig dus om en vast woord te kiezen voor de hele Achterhoek. Nog een voorbeeld: wij hebben a.s. zaterdag een 40-jarige ‘brulft’ in Gaanderen, terwijl wij een tijd geleden een 60-jarige’ broedlachte’ in Lichtenvoorde hadden. Scheelt 20 jaar maar het blijven bruiloftsfeesten.  

Achterhoeks is zoveel meer dan een taal, het is een gevoel dat je deelt. Ik vind het prachtig als ik medezangers van Mooi Koor Man, geboren en getogen aan de kust, maar helemaal thuis in Doetinchem hoor zingen: ‘kHol van den Achterhoek woar ik bun geboren en; veur ow blif steeds ‘n dierboar pleksken in mien hart bestoan. Daar blijft het niet bij. Toen er laatst iemand een flauwe grap over maakte, kreeg hij als antwoord: "Ik laot mien de pis niet lauw maken.” Mijn pa zei vroeger over mij; Wat he’j met de hande liek zet, kiepert he’j met zien kont weer um. Mooi dat het gebruik van ons dialect inmiddels als cultureel erfgoed wordt ervaren. Ik ben echt geen kenner zeg ik maar vast, want bij echte Achterhoekse taalkundigen, he’j het schaop zo an het drieten. De basisschoolleraar die in het artikel wordt genoemd schreef in zijn scriptie over’ Achterhooks in de klasse’. Hij is pas 22 jaar. Geweldig dat hij het dialect op de kaart wil zetten met lesmateriaal voor de allerkleinsten. Zelf las ik onze kinderen vroeger voor uit Achterhoeksche schetsen van Herman van Velzen. Op de Doetinchemse school waar de leerkracht werkt blijkt er geen interesse. Een beetje begrijpelijk, oma’s en opa’s hier spreken geen ‘Achterhooks’, maar Achterhoeks. Dat is net als met het woord ‘Goodgaon’, dat wordt gebruikt in Noord-Oost Achterhoek en Twente. Wij zeggen:

Goed gaon