De puinhopen in Doetinchem, na het bombardement. Foto: Archief
Bombardementen en Misset in Filmhuis Amphion
DOETINCHEM - Op 21 maart vertoont Filmhuis Amphion twee documentaires over Doetinchem in oorlogstijd. Die datum is niet willekeurig gekozen. Het is de dag waarop we de bombardementen op onze binnenstad herdenken. Doetinchem werd eind maart 1945 tot drie keer toe gebombardeerd door geallieerde vliegtuigen. De binnenstad lag in puin en er vielen meer dan 140 doden.
Bombardement op aanvraag
Verzetsman Jan Houtsma dacht zijn hele leven lang dat de bombardementen op zijn verzoek zijn uitgevoerd. Hij had namelijk via een geheime telefoonlijn contact met de geallieerde troepen in Noord Brabant. In die gesprekken heeft hij gevraagd om een luchtaanval op een specifiek doel: een geheimzinnig busje in de achtertuin van Kees Misset aan de Waterstraat. Het verzet dacht namelijk dat vanuit dat busje het Duitse leger vertelt werd waar de Canadese en Engelse legers waren. En van Kees Misset was niet helemaal duidelijk of hij nou voor of tegen de Nazi’s was. Zelf durfde het verzet zo’n vernietigingsactie niet aan.
Was het een vergissing?
Achteraf blijkt dat alleen het eerste bombardement op 19 maart een doelgerichte actie was. Kleine en wendbare Typhoons doken naar beneden om de NeMaHo houtfabriek aan de Oude IJssel te bombarderen. Jan Houtsma had daar om gevraagd, omdat de bezetter daar legervoertuigen repareerde. De vliegtuigen lieten granaten vallen die waren uitgerust met een vertragingssysteem. Het gaf de piloten kans om weg te komen, voor dat de boel explodeerde. Zonder die vertraging zouden de vliegtuigen zelf uit de lucht zijn geblazen.
Eén vliegtuig maakt na de aanval een draai over wat nu de Huet is. Op de Molenberg, waar nu de Walmolen staat, staat namelijk Duits afweergeschut. Om dat uit te schakelen duikt de piloot naar beneden, trekt de neus weer op en laat de bom vallen. Dat gebeurt nèt iets te laat: de bom schiet over zijn doel heen en komt in de Waterstraat terecht. Daar vallen de eerste dodelijke slachtoffers.
Herbert Tomesen, Karl Lusink en Hendrik Land hebben later ontdekt dat de andere twee bombardementen allebei een vergissing zijn geweest. Dat klonk veel Doetinchemmers vreemd in de oren. Het was die dagen immers prachtig mooi weer. In de documentaire leggen de heren uit hoe het precies zit. Voor Jan Houtsma, die zich zijn leven lang schuldig heeft gevoeld, kwam de ontdekking te laat. Hij was toen al overleden.
Meneer Kees
Uitgeversmaatschappij C. Misset NV in Doetinchem behoort kort voor de Tweede Wereldoorlog tot de twintig grootste van Nederland. Op elk vakgebied brengt het bedrijf wel een vakblad uit. Ook het dagblad De Graafschap-Bode is van Misset. De directie wordt gevormd door de broers Misset, die door het personeel aangesproken worden met 'Meneer Kees en meneer Henk'. Het bedrijf betekent veel voor Doetinchem. Er werken meer dan 200 mensen en het motto is: als bij Misset zit, zit je goed. Kees Misset wordt voor de oorlog geridderd voor zijn goede werken voor Doetinchem.
Stoppen of doordraaien
Maar dan vallen de Duitser Nederland binnen. Voor bedrijven is het helemaal niet zo duidelijk wat ze moeten doen: doorgaan of stoppen. Uiteindelijk besluiten Kees en Henk het bedrijf door te laten draaien. Dat had twee voordelen. Het personeel liep nauwelijks kans om onder dwang in Duitsland te moeten gaan werken. En de heren konden zowel zakelijk als redactioneel invloed blijven houden op hun tijdschriften. Uitgeverij Misset werkt voor de Nazi’s en geeft veel geld aan de NSB. Aan de andere kant betalen ze het salaris door van medewerkers die in het verzet zitten. Ze staan ook toe dat de drukkerij gebruikt wordt om pamfletten voor het verzet te drukken.
Een paar weken na de bombardementen wordt Doetinchem op 1 en 2 april 1945 bevrijd. Kees Misset wordt opgepakt en op een bakfiets naar het politiebureau gebracht. Hij wordt verdacht van collaboratie. Is hij schuldig of niet?
De films zijn te zien op 21 maart, 14:00 uur in de Gruitpoortzaal van Filmhuis Amphion. Het filmprogramma eindigt om 16.10 uur, zodat belangstellenden nog op tijd naar de herdenking in de Catharinakerk kunnen gaan. Kaarten zijn te bestellen via:
amphion.nl