Drinkwater: niet meer vanzelfsprekend dat de kraan water geeft

ACHTERHOEK - Drinkwater. Het thema duikt met enige regelmaat op in de media. Onlangs nog deed de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) een dringend beroep op provincies om de drinkwatervoorziening veilig te stellen. Met name traagheid bij de vergunningverlening voor nieuwe drinkwaterbronnen werd genoemd als knelpunt. De Achterhoek werd daarbij genoemd als ‘gevarenzone’ als het gaat om de beschikbaarheid van drinkwater. Drinkwaterbedrijf Vitens en de provincie Gelderland werken goed samen op het gebied van vergunningen, zo laat Vitens weten. Wel is actie nodig van bestuurders om de vraagstukken rondom de drinkwatervoorziening op te lossen.

Door Henri Bruntink

De ILT waarschuwt dat, als geen actie wordt ondernomen, er vanaf 2030 een structureel tekort aan drinkwater ontstaat in Nederland. Nu al heeft de helft van de drinkwaterbedrijven problemen om de reserves op het gewenste peil te houden. En ook de kwaliteit van drinkwater staat onder druk. Op vragen hierover meldt Vitens: “De kwaliteit van het grondwater gaat langzaam achteruit, en het verkrijgen van vergunningen voor het winnen van grondwater wordt steeds lastiger. We hebben nauwelijks nog reserves. Onze huidige reserve in Gelderland is onder de 20%, terwijl we meer dan 20% als doel hebben. Reserves zijn nodig om onverwachte pieken, storingen en calamiteiten op te kunnen vangen.”

Aanduiding waterwingebied, met oproep om verontreiniging meteen te melden.

Uitdagingen
Vitens ziet vele uitdagingen. De drinkwaterlevering wordt veiliggesteld door het slim inzetten van productiemiddelen. Maar er is ook dringend behoefte aan nieuwe winlocaties. In Gelderland zijn 11 gebieden aangewezen waar Vitens kan gaan onderzoeken of daar nieuwe waterwinningen mogelijk zijn, of dat bestaande locaties kunnen worden uitgebreid. In 2040 moet dan 45 miljoen kubieke meter aan vergunningen zijn ingevuld. Een woordvoerder van Vitens laat weten dat de provincie Gelderland zich bewust is van de noodzaak en goed samenwerkt met het drinkwaterbedrijf.

Op de vraag of er al bedrijven of woonwijken bekend zijn waar geen water geleverd kan worden, laat Vitens weten: “Vitens heeft een leveringsplicht voor drinkwater voor huishoudelijk gebruik. Op dit moment zijn er geen woningen die niet aangesloten worden, terwijl dit eigenlijk op sommige plekken - met name in Overijssel - tegen beter weten in is. Daar is de situatie nijpender dan in Gelderland. De reserves daar zijn nog lager en het piekverbruik soms hoger. Maar we moeten leveren. Al merken we wel dat, door de toenemende vraag, we dit echt niet lang kunnen volhouden. Vandaar onze voortdurende oproep om meer vergunningsruimte.”

Afwijzingen
Vitens vervolgt: “Als je het hebt over bedrijven, water voor bedrijfsproces, dan gelden andere regels. En we hebben dus ook al nieuwe aanvragen voor grotere aansluitingen moeten afwijzen. Als een bedrijf bij ons aanklopt voor een nieuwe - grote - aansluiting, dan toetsen we dat. Is dit bedrijf wettelijk verplicht om water van drinkwaterkwaliteit in het bedrijfsproces te gebruiken? Kan het misschien ook anders en een vraag is dan ook wat het bedrijf zelf doet aan waterbesparing et cetera. Dat zijn zaken die meewegen bij het wel of niet toewijzen van een nieuwe aansluiting.”

De waterbehoefte van landbouw en natuur speelt een rol in de drinkwatervoorziening. Vitens is niet de enige die gebruik maakt van grondwater. Naast de vraag van landbouw en bedrijfsleven is de natuur gebaat bij een goede grondwaterstand. Vitens zegt een goede buur te willen zijn en op een duurzame en toekomstbestendige manier drinkwater maken, en dus grondwater winnen. Het drinkwaterbedrijf gaat altijd met partijen in gesprek en uiteindelijk is het de provincie die een vergunning verleend voor grondwateronttrekking om drinkwater te maken en uit de kraan te laten stromen.

Levensbehoefte
Vitens wijst erop dat drinkwater een eerste levensbehoefte is. De ILT geeft in de recenter signaalrapportage aan dat provincies bestuurlijke keuzes moet maken omdat anders de leveringszekerheid echt in gevaar komt. “Voor de korte termijn zijn we op zoek naar extra vergunningsruimte om grondwater op te mogen pompen om drinkwater van te maken. Daarnaast moeten we investeren in een robuustere en duurzamere infrastructuur. Maar dat duurt lang en dat vergt forse investeringen. Dat hebben we niet op korte termijn geregeld.”

Drinkwaterbedrijven mogen niet heel veel winst maken en uit eigen vermogen investeren is daarom lastig. De afgelopen decennia was die winstbeperking geen probleem. Dit is veranderd, de klimaatverandering en een toenemende vraag naar drinkwater maken dat er meer investeringen nodig zijn. Er is veel geld nodig voor onder meer vervanging van leidingen, innovatie, de al genoemde robuustere structuur en nieuwe winlocaties. Nieuwe locaties vragen meer middelen voor realisatie en structureel onderhoud. Er wordt nu te weinig vermogen opgebouwd om deze opgaven aan te kunnen. Daar komt bij dat geld lenen duur is. 

Vele miljoenen
Vitens en andere drinkwaterbedrijven willen graag dat de overheid de financiële regels aanpast en hogere winsten toestaat om zo meer geld te hebben om te kunnen investeren. Dat is nodig om te kunnen blijven voldoen aan de wettelijke plicht om huishoudens van schoon en veilig drinkwater te voorzien. De komende jaren is een bedrag nodig dat oploopt tot 373 miljoen in 2029. Dat lukt niet binnen de huidige financiële regels. 

Waterbesparing kan ook een grotere rol spelen. Huishoudens zouden flink kunnen besparen door bijvoorbeeld zelf regenwater op te vangen en te gebruiken voor het sproeien van de tuin. Op verschillende plekken in Nederland lopen pilots spaarzaam watergebruik in het huishouden waar drinkwaterbedrijf Vitens aan meewerkt. Ook bedrijven kunnen nog veel besparen, is de indruk. Hiervoor is een bewustwordingsproces nodig. Water uit de kraan wordt nog teveel als een vanzelfsprekendheid beschouwd.

De provincie Gelderland werkt samen met waterschappen en Vitens aan een routekaart met maatregelen voor knelpunten en doelen op korte, middellange en lange termijn. Het zorgen voor voldoende vergunningen voor Vitens maakt deel uit van het provinciale beleid. De routekaart wordt zo nodig aangepast als ontwikkelingen hierom vragen. Verduurzaming, klimaatadaptatie en de landbouw- en energietransitie kunnen van invloed zijn. 

Wingebieden
Bestaande waterwingebieden in Achterhoek en Liemers liggen, van noord naar zuid, bij: Noordijkerveld (Neede), Lochem, Vorden, Haarlo, Eibergen, ‘t Klooster (Hengelo), Corle, Aalten, Dinxperlo. In het Montferland, tussen Zeddam en ‘s Heerenberg, wordt water gewonnen op de Hettenheuvel en de Galgenberg. Nieuwe waterreserveringsgebieden liggen in de gemeenten Bronckhorst, Doesburg, Duiven, Lochem, Montferland, Oude IJsselstreek en Zevenaar. In heel Gelderland gaat het om 26 reserveringsgebieden. Daar wordt water opgeslagen en beschermd zodat het de grond in kan zakken. Het is niet voor direct gebruik bestemd. 

Waterwinlocaties in Gelderland. Bron: Provincie Gelderland

Vitens produceert jaarlijks 360 miljard liter drinkwater voor 6 miljoen klanten in Gelderland, Overijssel, Utrecht, Friesland en Flevoland. In totaal zijn er 110 locaties waar water wordt gewonnen en 93 locaties waar van dit grondwater drinkwater wordt gemaakt. Het leidingnetwerk omvat 50.000 kilometer. Daarbij gaat het hoofdzakelijk om grondwaterbronnen, het water daar is op natuurlijke wijze gefilterd en gezuiverd. Er worden door het drinkwaterbedrijf nog wel extra stappen gezet om natuurlijke stoffen als kalk, ijzer en mangaan uit het water te halen, net als eventuele verontreinigingen.

Meer informatie over hoe drinkwater wordt gewonnen is te lezen op de website van Vitens.