Docu over ‘spikes-protest’ Heerenveen

DOETINCHEM - Doetinchemmer Raymond Heerenveen behoorde in 1975 tot de Nederlandse sprintelite. Terwijl anderen destijds een atletiektoernooi in het door apartheid verscheurde Zuid-Afrika boycotten, ging de nu 74-jarige Heerenveen juist wél naar het land van Nelson Mandela. Om een statement te maken én hard te lopen. Recent keerde hij terug naar de baan in Port Elizabeth, voor een documentaire van het NPO-programma Andere Tijden Sport. Een weerzien voor de atleet met de boodschap: ‘Black is beautiful.’

Door Remko Alberink

De aflevering van NPO Andere Tijden Sport vertelt het verhaal van de atleet Raymond Heerenveen. Een jongeman die tot zijn 20ste op Curaçao woonde en nooit aan atletiek had gedaan. Pas in het Nederlandse Zwolle, op de HTS, werd tijdens een sportdag in 1971 zijn talent ontdekt, een dag later was hij lid van av PEC. In de navolgende jaren wordt hij namens Nederland uitgezonden naar grote toernooien en rijgt hij de Nederlandse titels aaneen. 

In 1975, het jaar waarover de documentaire verhaalt, wordt Heerenveen uitgenodigd voor een toernooi van twee weken in Zuid-Afrika. “Andere Nederlandse deelnemers boycotten dat toernooi, maar ik wilde er heen. Ik dacht als ik ga, dan moet ik heel duidelijk maken dat ik tegen de apartheid ben”, stelt Heerenveen. Hij dubde samen met zijn vrouw Elly hoe hij zijn protest het best vorm kon geven. “Daar hadden we het samen over aan de keukentafel. Mijn inspiratie kwam mede voort uit twee zwarte atleten Tommie Smith en John Carlos die tijdens de Olympische Spelen van Mexico in 1968 op het podium een gebalde vuist maakten met een zwarte handschoen om zo te protesteren tegen de rassendiscriminatie in de Verenigde Staten.” 

Heerenveen besloot zijn jas en trainingspak te voorzien van teksten als ‘Black is beautifull’ en de bijbeltekst ‘Let my people go.’ “Daarnaast ging ik na aankomst in Zuid-Afrika ook zo vaak mogelijk op de foto met blanke collega-atletes om te laten zien dat om te laten zien dat zwarte mannen en blanke vrouwen heel goed samen gingen.”

De atleet krijgt veel aandacht, maar het contrast in het atletiekstadion is enorm. “Er was een luxe tribune voor de blanke mensen, die waren doodstil toen ik mijn warming-up deed. Aan de andere zijde was een krakkemikkige tribune voor de zwarten, die mensen werden helemaal gek als ik passeerde.”

Het was de apartheid van 1975 ten voeten uit. “Na mijn overwinning heb ik dit in het stadion gevierd, mijn gouden medaille heb ik daarbij in het enthousiaste publiek gegooid.”
‘s Avonds wordt er echter op zijn hotelkamerdeur geklopt. Voor hem staat Ad Paulen, Nederlandse atletiekbobo en lid van het bestuur van de Europese atletiekfederatie. Heerenveen: “Eerst dacht ik dat hij mij kwam feliciteren, maar hij kwam me waarschuwen dat ik niet zulk opruiend gedrag moest vertonen. Hij dreigde me anders terug te sturen naar Nederland. Ik zegde niets toe, maar keek wel erg naar hem op. Toen heb ik hem gezegd dat ik erover zou nadenken, wetende dat ik toch niets wilde veranderen.

Heerenveen capituleerde niet, en bij zijn volgende race droeg hij weer hetzelfde trainingspak. “Paulen kwam toen helemaal vanuit de top van het stadion naar de baan. Ik antwoordde hem dat hij toch wel snapte dat ik niet alleen gekomen was om hard te lopen.”
In de lokale kranten werd het ‘incident’ breed uitgemeten. “Er stond dat ik hem had beledigd, maar dat was niet waar. Ik had hem alleen maar genegeerd. Het werd me duidelijk dat het toch wel gevaarlijk werd, maar het was twee dagen voor de terugreis.”

Na het toernooi keert het echtpaar Heerenveen terug naar Curaçao. “Ik ging werken als elektrotechnisch ingenieur. Trainen kon ik niet op Curaçao, er was niet eens een echte gravel-atletiekbaan.”

Het verblijf op Curaçao duurt twee jaar. “Ik voelde me vreemd dat ik op mijn top van mijn carrière niet meer aan atletiek deed. Daarom zijn we in 1977 terug naar Nederland gegaan en in Doetinchem komen wonen. Ik werd eerst lid van Ciko’66 in Arnhem en later Argo hier in Doetinchem.”

Zuid-Afrika is het hoogtepunt van zijn carrière. “In 1976 heb ik namens Curaçao in Montreal meegedaan aan de Olympische Spelen, maar dat maakte niet zoveel indruk als die wedstrijden in Zuid-Afrika.”

De vraag werpt zich op hoe Andere Tijden op het spoor van de rebelse Heerenveen werd gezet. “Nou dat is niet zo moeilijk, mijn dochter Marcella heeft ze een mail gestuurd”, antwoordt Heerenveen lachend. “Zij hoorde eens over een stuk van mijn verleden als atleet en was er geïnteresseerd naar. Daar hebben wij samen over gepraat en zonder mijn medeweten heeft zij een jaar geleden een mail naar de redactie gestuurd.” Daarna duurde het lang, want veel beelden waren er niet te vinden, toch niet onbelangrijk voor televisie. “Totdat het idee bij de NOS ontstond om terug te gaan naar Port Elizabeth en daar te filmen, dat gebeurde onlangs in april. Met Marcella ben ik vijf dagen naar Zuid-Afrika geweest.”
Het was een rare gewaarwording. “Zuid-Afrika heeft het ook onder de zwarte regering nog steeds moeilijk, dat beamen zowel de witte als de zwarte mensen daar”, weet Heerenveen, die nooit spijt lijkt te hebben gehad van zijn actie.  

Speciaal was een spontane ontmoeting in Port Elizabeth met twee oud-atletes die in 1975 óók aan de start stonden. “Een van hen was docent, ze had net de apartheid op school behandeld. Ik kreeg de uitnodiging om een dag later college te geven aan haar studenten over mijn ervaringen van destijds. Dat heb ik gedaan en was erg indrukwekkend.”

Zijn protest in Zuid-Afrika kreeg jaren later echter nog wel een staartje, want in 1980 stond Heerenveen klaar om namens Nederland af te reizen naar de Olympische Spelen in Moskou. “Ik had het pak al aan, tot ik te horen kreeg dat ik niet mee mocht. Omdat ik in 1976 namens Curaçao al had meegedaan in Montreal, kon ik nu niet voor Nederland uitkomen. Dat was een of andere vage regel, voornamelijk voor de vroegere Oost-Duitse atleten bedoeld. Het leek of iemand me mijn deelname in Moskou niet gunde.”

Of bobo Paulen daar achter zat? “Dat heeft de NOS uitgezocht, met brieven tot het IOC aan toe”, luidt het antwoord van de breeduit lachende Heerenveen. Een cliffhanger dus. “Voor het antwoord moet je de uitzending maar bekijken.”

De aflevering ‘Raymond Heerenveen: protest op spikes’ van Andere Tijden Sport is zondag 11 juni om 22.45 uur te zien op NPO 1.